skip to main |
skip to sidebar
szczytny mecenat księżycowy
autor Mantykora
mantykora okaleczony smok
dedykacja Do przyjaciela poety.
ostrzeżenie:
NIKT NIE JEST DOSKONAŁY
Księżyc ma dwie strony -jasną i ciemną. Każda jest potrzebna do bycia pełnią. .............CZERŃ I BIEL w wiecznej wymianie, w Kontraście, wirują w tańcu/ awers rewers. ŚWIATŁO CIEŃ ...JA-TY-,,poszukujemy wsparcia psycho i fizyko.. .........................................................................................
toczy się świecący mój mechanizm;
* każdą linię, bryłę i płaszczyznę
trącam tym świecącym mechanizmem,
stąd cień srebrny podczas nocnych godzin,
co po świecie jak po twarzy chodzi.
Poruszone mą wielką sprężyną
rzeczy martwe tak jak żywe płyną,
barwę, nazwę, kształt, wagę i wymiar
w dźwięczną płynność zmienia noc olbrzymia
i ucicha wiatr, i milknie sowa,
gdy nadchodzi pora księżycowa.
Mosty tracą kres. Smyczki się dłużą.
W miastach zjawia się pochyłych dużo
nagle ulic. Dzikie wino gore
i się zwija raz w es, raz we flores.
Na balkonach i na balustradach
każdy promień swój rebus układa,
a gdy ciemność zgasi część promieni,
rebus wraca do ciemnej przestrzeni,
jak do matki, tam gdzie pędzi w chmurach
wyzwolona z liczb architektura.
I znów z morza rzeczy, z głębi dennej
wynurzają się kontury zmienne,
ogmatwane z wszystkich stron księźycem,
promieniami, co tną jak nożyce;
kamień jęczy, mówi swoją skargę,
w bas się zmienia, a z basa w latarkę,
z tej latarki w twarz, a potem znowu
w jakąś inną formę księżycową,
w jabłko, w lichtarz, w binokle na nosie,
i znów w ciemny wiatr na ciemnej szosie.
Ulicami, ze ściany na ścianę,
blask przenosi swe linie łamane;
plac, że przejść nie można, tak zasnuwa,
schody kradnie i okna przesuwa,
klucze giną ludziom, dyszle koniom,
wszystkie dzwonki jak na alarm dzwonią -
a to pełnia leci rozświetlona,
fruwająca, świecąca filharmonia.
Wtedy, wtedy wchodzi światło moje
w najtajniejsze skrytki, w mózgu zwoje,
w tony kruche jak szkło, w wieczne malw
w rzeki wszystkie, wzgórza, czasy, barwy,
w oczy ptasie i psie, i kobiece,
w lichtarz srebrny i zieloną świecę,
w dzikie wino po ścianie się pnące,
we wszystko kuszące, mijające,
wirujące niezmienną przemianą,
i wszystkiemu powiadam: Dobranoc,
Któż ja jestem? Płochy blask na ścianie,
a to moje polskie pożegnanie.
Rzeczy miłe, ponure i jasne,
dobrej nocy! Ja za chwilę zgasnę.
Światło moje cichnie jak muzyka.
Ten promień niech zostanie. Ja znikam.
Lecz nim zniknę - byście pamiętali -
mój ostatni koncert dam w tej sali;
prosto z nieba, przez szybę, na ścianę
wsrebrzę się i przed pulpitem stanę,
cztery walce zagram, z tłumikiem,
cztery walce nieśmiertelnym smykiem,
pod kopułą ciemną i wysoką -
a to będzie tylko wirowanie,
zakwitanie i przekwitanie,
czas tańczący, cztery pory roku.
Śnieg i pustka, owoc i pragnienie,
gwiazd imiona i bez imion cienie,
i pustynia, i zieleń kobieca,
i zgiełk w sercu, i gwiazda nad świerkiem -
wszystko kręci się na kole wielkiem,
a ja szprychy w tym kole oświecam.
To są moje sprawy księżycowe,
bardzo trudne, chociaż tak nienowe.
Widzisz? w górnej szybie srebrna głowa?
To ja jestem, pełnia koncertowa.
Zawieszony u tej szyby górnej,
tobie świecę w noce niepochmurne,
w listach twoich przekręcam litery,
na twe loki spadam deszczem srebrnym
i sen tobie śni się w noc wrześniową,
żeś trąciła gałązkę deszczową -
i twe oczy, jak dwa lichtarzyki,
w dwie radości świecą, w dwa płomyki.
Potem, świateł różnych szafarz szczodry,
z światłem zbliżam się do twojej kołdry;
świecąc jak latarnia światłem sutym,
kołdrę twą zahaftowuję w nuty,
w gwiazdy, w gwiazdki, w całe Drogi Mleczne,
w chmury, w ptaki, w baszty średniowieczne.
A ty, srebrna, śpisz ze srebrną twarzą,
i jest nocny czas, i sny się marzą.
Gdy odejdę, nie płacz, moja żono -
ja księżycem wrócę pod twe okno.
Kiedy w szybie promień zamigoce,
wiedz: to ja. Twój księżyc. Serce nocy.
PROJEKT KSIĘŻYCOWY - MIEJ OBRAZ ON ***** reaktywacja projektu Fundacji Forma T z 2008 na rzecz: T W O R C O W N I A - artystyczno-literacka grupa wsparcia oraz DOM TWÓRCZOŚCI z Opieką kontakt: munprojekt @ gmail.com : tworcownia @ gmail.com
Twarz księżyca strona jasna i ciemna równa się pełnia
szczytny mecenat księżycowy
MOON - SZCZYTNY CEL; OBRAZ non profit
*Projekt MOON - non profit – -PRO PUBLICO BONO- ZASZCZYT DLA DARCZYŃCÓW I zaszczyt dla OFIARODAWCÓW: SZCZYTNY CEL PRZEKAZANIE UNIKATOWEGO UTWORU jako OBRAZU DUSZY POKALECZONEJ ... ..
środki zebrane podczas realizacji projektu są przekazane na rzecz „autorów prac i księżycowej idei DOMU PRACY TWÓRCZEJ z opieką” na podstawie regulaminu projektu porozumienia partnerskiego między Fundacją FormaT reprezentującą nieformalną grupę Twórcownia -integracyjna grupa artystyczno- literacka.
środki zebrane podczas realizacji projektu są przekazane na rzecz „autorów prac i księżycowej idei DOMU PRACY TWÓRCZEJ z opieką” na podstawie regulaminu projektu porozumienia partnerskiego między Fundacją FormaT reprezentującą nieformalną grupę Twórcownia -integracyjna grupa artystyczno- literacka.
lunatics cats i inni ptaśkowie
autor Mantykora
KSIĘŻYCOWY PROJEKT- MOON- MIEJ OBRAZ OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ
***Projekt MOON „Miej Obraz Osoby Niepełnosprawnej”
***MOON to kreowanie pozytywnego wizerunku osób z niepełnosprawnościami, promocja twórczości artystycznej osób z tzw dysfunkcjami różnego rodzaju, również z chorobami psychicznymi, stworzenie DOMU PRACY TWÓRCZEJ
***Realizacja projektu rozpoczęła się ma przełomie 2008/ 2009 roku - wywołała wiele emocji i nieporozumień...
***W ramach działań księżycowych MOON z ang. moon znaczy księżyc)to hasło zawołanie klucz, metafora>
Zależy nam by rozumieć je dwojako:
1.realnie – promowanie sztuki i twórczości osób niepełnosprawnych – w RÓŻNYCH MEDIACH I KONTEKSTACH
oraz SPRZEDAŻ obrazów osób z niepełnosprawnością
lub przekazywanie w depozyt z informacją o idei MOON
2. abstrakcyjnie – zmienianie myślenie ludzi na temat ON , czyli właśnie tworzyć w ich głowach POZYTYWNY OBRAZ osób tzw niepełnosprawnych.
działalność księżycowa : wystawy, wernisaże-finisaże - Twórcowników i zaprzyjaźnionych twórców na rzecz ON DZIEŁO OBRAZ -jest nie tylko produktem twórczym ale też dzieleniem się pasją i pamiętnikiem walki o sens cierpienia
***MOON to kreowanie pozytywnego wizerunku osób z niepełnosprawnościami, promocja twórczości artystycznej osób z tzw dysfunkcjami różnego rodzaju, również z chorobami psychicznymi, stworzenie DOMU PRACY TWÓRCZEJ
***Realizacja projektu rozpoczęła się ma przełomie 2008/ 2009 roku - wywołała wiele emocji i nieporozumień...
***W ramach działań księżycowych MOON z ang. moon znaczy księżyc)to hasło zawołanie klucz, metafora>
Zależy nam by rozumieć je dwojako:
1.realnie – promowanie sztuki i twórczości osób niepełnosprawnych – w RÓŻNYCH MEDIACH I KONTEKSTACH
oraz SPRZEDAŻ obrazów osób z niepełnosprawnością
lub przekazywanie w depozyt z informacją o idei MOON
2. abstrakcyjnie – zmienianie myślenie ludzi na temat ON , czyli właśnie tworzyć w ich głowach POZYTYWNY OBRAZ osób tzw niepełnosprawnych.
działalność księżycowa : wystawy, wernisaże-finisaże - Twórcowników i zaprzyjaźnionych twórców na rzecz ON DZIEŁO OBRAZ -jest nie tylko produktem twórczym ale też dzieleniem się pasją i pamiętnikiem walki o sens cierpienia
Obraz -jako DAR;
kreujemy pozytywny wizerunek - OBRAZ aktywnych ON (osób niepełnosprawnych) u tzw zdrowych, statystycznie tworzących różnorodne społeczeństwo.
Szlachetny MECENAS SZTUKI i literatury
(od nazwiska Gajusza Cilniusza Mecenasa, rzymskiego polityka, doradcy i przyjaciela Oktawiana Augusta, poety i patrona poetów, między innymi Wergiliusza, Horacego. stał się synonimem protektora sztuki i nauki) – osoba lub instytucja, popierająca rozwój literatury i sztuki, która udziela wsparcia finansowego artystom, instytucjom kulturalnym. Obdarowywani, w zamian, sławili we własnych dziełach swych dobroczyńców Sponsoring (sponsorowanie) – forma promocji. Jego istotą są skojarzenia, dzięki którym pozytywny obraz sponsorowanego przenosi się na sponsora. MECENATE, PATRONAGE szczytny cel
KAWALER KSIĘŻYCOWY SZTUKI I LITERATURY MALADYCZNEJ
POCZET KAWALERÓW KSIĘŻYCOWYCH - w trakcie budowy
obrazy ON wiszą na ich ścianach
JONy i Ewa
obrazy ON wiszą na ich ścianach
JONy i Ewa
................
śp Marcin Trzciński
sp.Helena Busia
śp.Andrzej Hudziak
śp Marcin Trzciński
sp.Helena Busia
śp.Andrzej Hudziak
cats lunatic 1 -lato 2018
mantykora okaleczony smok
Kontakt i konto
Konto Fundacja Forma –T (Forma i Terapia) – dopisek MOON Nr rachunku BGŻ PNP PARIBAS 33203000451110000004109110
cd maladyczny dyskurs -choroba a czas cierpienia
CHOROBA - a czas cierpienia ...Maladyczny dyskurs Szuberta: … Choroba jest bolesną manifestacją potęgi ciała w ludzkim życiu, jest jego natarczywym unaocznieniem. Ciało człowieka, o czym przekonywał już Zygmunt Freud, może być nie tylko źródłem rozkoszy, lecz także sprawcą cierpienia: „Z trzech stron grozi nam cierpienie: od ciała wydanego rozkładowi i rozpadowi – ciała, które nie może się wręcz obyć bez bólu i lęku jako sygnałów ostrzegawczych – od świata zewnętrznego, który może srożyć się przeciwko nam z potężnymi, nieubłaganymi, niszczycielskimi siłami, i w końcu od naszych stosunków z innymi ludźmi” . Człowiek z racji swej fizycznej kondycji skazany jest na nierówną walkę z nieskończoną liczbą wrogów. Co jakiś czas triumfalnie ogłasza, że walkę tę wygrał, by chwilę później przyznać ze smutkiem, że oto kolejny mikrob zaatakował niespodziewanie. Wizja świata wolnego od chorób jest największym marzeniem niezliczonych pokoleń, stając się tym samym uniwersalnym wyzwaniem ludzkości . Odwieczna niezgoda na wszechmoc chorób i epidemii wydaje się łączyć skłócone na co dzień ze sobą grupy społeczne i etniczne. Innym razem zaś obecność chorób staje się źródłem napięć i antagonizmów społecznych, wzajemnych ocen i oskarżeń. Idea uwolnienia się od upokarzającego ciężaru chorób i starości sięga zapewne początków ludzkiej imaginacji…. Ta niekończąca się walka człowieka z mikrobami – pasożytami, bakteriami, wirusami, retrowirusami czy wreszcie uszkodzonymi genami – wydawać by się mogła naturalnym etapem (w) rozwoju nauki, oczywistym dążeniem do eliminacji cierpienia fizycznego w życiu człowieka5 . Dążenie to zdradza jednak daleko idący i wciąż narastający stan nieprzygotowania na to, co nieuchronne. Współczesny człowiek, karmiony wizjami genetyków i futurystów, odsuwa od siebie już samą potencjalność bycia chorym, o trwaniu w chorobie nie wspominając. Amerykańska eseistka, Susan Sontag, ujmowała chorobę – wbrew swoim zapewnieniom o destrukcyjnej roli metafor, na wskroś metaforycznie – upatrując w niej drugiego, bardziej uciążliwego obywatelstwa . Rzecz w tym, że dziś każdy zrzeka się tego obywatelstwa.
....1943 : Choroba nie jest czyimś upadkiem, agresją, przed którą się ustępuje, ale pierwotnym, makromolekularnym defektem. Jeśli organizacja jest pierwotnie rodzajem języka, to genetycznie uwarunkowana choroba (maladie) nie jest przekleństwem (malédiction), lecz nieporozumieniem (malentendu). Można źle odczytać hemoglobinę, tak jak można źle odczytać rękopis. Tutaj jednak chodzi o słowo, które nie wyszło z czyichkolwiek ust, o pismo, które nie wyszło spod czyjejkolwiek ręki. Za wadą (malfaçon) nie kryje się żadna zła wola (malveillance). Być chorym znaczy być złym, jednak nie w znaczeniu, w jakim o chłopcu mówi się, że jest zły, ale w takim, w jakim mówi się, że jest zła o ziemi. Choroba nie ma już niczego wspólnego z indywidualną odpowiedzialnością.
Georges Canguilhem
ABLEIZM ciemna strona - niestety - i nie do wiary ale istnieje obok nas....Ableizm (z ang. -able w disable - niepełnosprawny oraz -ism ..handicapizm/handikapizm, (z ang. handicap – niepełnosprawność, przeszkoda) – dyskryminacja, niechęć, wrogość względem osób niepełnosprawnych. Ableizm definiuje osoby niepełnosprawne przez ich niepełnosprawność, charakteryzując je jako gorsze niż i podrzędne wobec osób pełnosprawnych
Elementem ableizmu są (zazwyczaj nieprawdziwe) stereotypy związane z niepełnosprawnością (na przykład założenie, że wszystkie niepełnosprawne osoby chcą być wyleczone, użytkownicy wózków zawsze są niepełnosprawni intelektualnie, lub że ślepi mają „specjalny” zmysł wzroku). Te stereotypy służą jako uzasadnienie dyskryminujących praktyk, postaw i zachowań wobec osób niepełnosprawnych. Skutkiem ableizmu jest odczuwanie przez osoby niepełnosprawne poczucia mobbingu, eliminacji i wykluczenia ze społeczeństwa-- osoby niepełnosprawne są postrzegane jako mniej wartościowe, albo nawet mniej "ludzkie". …. Ableizm można również lepiej zrozumieć, czytając literaturę publikowaną przez osoby, które doświadczają niepełnosprawności i ableizmu z pierwszej ręki. Ableizm można również lepiej zrozumieć, czytając literaturę publikowaną przez osoby, które doświadczają niepełnosprawności i ableizmu z pierwszej ręki.
...serie małych poniżeń...cisza międzywierszami, omijanie...
ale na szczęście są normalnie tolerancyjni, a nawet empatyczni ludzie...nawet ci, którzy siadają obok w autobusiie i mówią, ja też chodziłam o kulach 2 tygodnie, to rozumiem! a obok siedzi stary kaleka o kulach od dzieciństwa...
...
AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W KATOWICACH OTWARTA DLA OSÓB Z DYSFUNKCJAMI
AsP bez barier edukacyjnych
studenci z niepełnosprawnościami i dla chorych
ASP w Katowicach na rzecz osób niepełnosprawnych
Współczesny artysta i projektant to osoba, której wykształcenia polega nie tylko na zdolności odwzorowania rzeczywistości. Jednym z elementów kształcenia w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach jest kreatywna umiejętność rozwiązywania problemów. W tym kontekście, Uczelnia nie tylko umożliwia studiowanie osobom niepełnosprawnym, ale jest również organizatorem wydarzeń, mających na celu poprawę jakości życia osób z dysfunkcjami.
Rekrutacja i tok studiów
funkcję Pełnomocnika Rektora ds. osób niepełnosprawnych pełni obecnie ad. dr Krzysztof Rzeźniczek. tel. + 32 75 87 815
krzysztof.rzezniczek@asp.katowice.pl
https://asp.katowice.pl/dla-studenta/koordynator-osob-niepelnosprawnych
Szukaj na tym blogu
Literat z biedy 1786
J. Drozdowski, . Komedia w czterech aktach przez aktorów narodowych nadwornych Jego Królewskiej Mości na teatrze warszawskim i grodzieńskim reprezentowana, w Warszawie,
dedykacja Do przyjaciela poety.
ostrzeżenie:
Głodne żołądki, tuczne są umysł y mole,
Gdzie skarbcem wraz z szafarnią jest Biblioteka.
W tey postaci świat kryśląc
Literatów dole,
O wątpliwym z nich zysku uprzedza z daleka.
DODATEK
Głównym bohaterem komedii
jest literat o znaczącym imieniu Biedosz:
Mnożyły się proroctwa: że będąc uczonym
Stanę się mężem wielkim, majętnym i czczonym
Lecz diabła prawda!
Próżniem ostrzył na to zęby!
Grzbiet nagi,
ni co prawie jest włożyć do gęby
w drukarni p. Doufor Konsyliarza Nadwornego J.K.Mci i Dyrektora Drukarni Korpusu Kadetów,
MALADYCZNE dyskursy a DISABILITY
1. ASPEKTY MALADYCZNE Skutki choroby lub utraty od urodzenia lub póżniej –zaburzenie funkcjonowania –ale też poczucie nienormalności, inności dziwności gorszości odrzucenia… obecnie tzw niepełnosprawność, DISABILITY
– brak możliwości samodzielnego zapewnienia sobie normalnego życia indywidualnego i społecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznej lub psychicznej.. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) osoba niepełnosprawna to taka, która nie może samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia indywidualnego i społecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznej lub psychicznej.
Brak odniesień kulturowych, socjologicznych –dla „naznaczonych” od dziecka SERIA MAŁYCH PONIŻEŃ – ze strony otoczenia (rodzina, szkoła, praca)
Georges Canguilhem 1943 Praca doktorska dotyczyła problematyki normalności i patologii. Jako lekarz, zajmował się problemami medycyny z punktu widzenia filozofii nauki -nietzscheański wątek normatywności życia, burzył uniwersyteckie pewniki o kryteriach zdrowia i choroby. . "norma" to znaczy po łacinie tyle, co "węgielnica", a "normalis" to tyle co "prostopadły". .. "norma" i "normalny"... Le Normal et le Pathologique.
W przypadku kontekstu medycznego chodzi o ciągi pojęciowe: normalne - norma - stan normalny - zdrowie oraz anormalne - anomalia - stan patologiczny - choroba ...skutki.
W odniesieniu zaś do kontekstu kulturowego należy wskazać kontinua pojęciowe, takie jak: atrakcyjność biologiczna - biotyp - sprawność - piękno i monstrum - osobliwość - nieforemność - brzydota. Istotna wydaje się znaczeniowa korelacja czy wręcz adekwatność między schematami interpretacji ciała w porządkach normalności i odchylenia, funkcjonującymi w tych dwóch odmiennych dziedzinach aktywności człowieka, jakimi są medycyna i kultura
co anormalne może powodować negatywną wartość życiową, a więc cierpienie.
PORUSZENIA DUSZY -intencje tworzenia i praca ciała- nagradzanie czasu i wysiłku
Społeczne role twórczości
malowanie sobą-pisanie, poruszenia duszy
Aktywność kreatywna pełni zróżnicowane role społeczne
i tylko w jakiejś części jest działaniem dla
bezpośredniego i intencjonalnego zysku.
Tworzenie może być częścią procesu edukacji i wychowywania,
służyć może rozwojowi duchowemu
i spełniać cele wynikające z potrzeb wiary
i TERAPII.
W spisanej w IV wieku hagiografii św. Antoniego
(Vita Antonii)
zalecano mnichom-ascetom żyjącym na pustyni
pisemne rejestrowanie wszystkich czynów i
„wszelkich poruszeń duszy”.
Jak przekonuje Foucault, takie pisanie staje się narzędziem walki duchowej i towarzyszem życia, łagodzi niebezpieczeństwa samotności i wystawia czyn lub myśl na ewentualne spojrzenie – co wywoływać może wstyd ułatwiający zmagania z grzechem . Efekt literacki czy też chwała wynikająca z ewentualnego upowszechnienia pism świętego ascety mają tutaj znaczenie wtórne. Także pisanie ikon w kulturze wschodniego .
M. Foucault, Kim jest autor?, tłum. M.P. Markowski, [w:] M. Foucault, Powiedziane, napisane. Szaleństwo i literatura, red. T. Komendant, Warszawa 1999, s. 207. 9. M. Foucault, Sobą pisanie, tłum. M.P. Markowski, [w:] M. Foucault,
Przyjmując koncepcję kultury niekomercyjnej, nie powinniśmy ulegać niebezpiecznym uproszczeniom, redukującym akt twórczy do czystej pracy umysłu i ducha i alienującej go od jakichkolwiek relacji materialnych.
Romantyczna figura szalonego twórcy, egzystującego marnie, ale żyjącego dla idei, wypacza prawdziwy historyczny obraz.
Nawet jeśli nie traktujemy jej już tak dosłownie, to wciąż bywa groźna, jeśli przywołuje się ją, aby usprawiedliwić niskie wynagrodzenia w sektorze kultury czy organizacjach pozarządowych.-
Myśląc o przeszłości autorstwa, zbyt łatwo ignorujemy ciało, będące przez wieki dominującym nośnikiem twórczości, a także towarem na rynku artystycznym. W kulturze oralnej twórczość immanentnie związana jest z ciałem i bez niego nie może istnieć ani być rozpowszechniana: wędrowni poeci, aktorzy czy muzycy – wszyscy oni i one przez wieki nie pozostawiają po sobie żadnych tekstów pisanych, szkiców i rysunków, zestawów nut i żadnego materialnego śladu, który mógłby podlegać dystrybucji i generować zysk w oderwaniu od ich ciał. Dlatego wynagrodzenie adresowane było do ciała: mógł być nim ciepły posiłek, dach nad głową czy zapewnienie bezpieczeństwa i swobody dalszej twórczości
W społecznej praktyce ciało i oralność współgra ze słowem pisanym i nośnikami, a nie im się przeciwstawia.
CIAŁO
JEST TEŻ POTRZEBNE DO MALOWANIA poruszeń duszy i serca, PRECYZJA RUCHÓW DŁONI, CIERPLIWIE POCHYLENIE, PRZEGINANIE GODZINY W SKUPIENIU POTRZEBNE ŚWIATŁO ....I SKUPIENIE i wyciskanie farb, tak żeby nie zapaćkać otoczenia i sibie włosy się sklejają kiedy odgarnia się je dłonią oblepioną farbami..
CYTATy z "
PATRONAT HONOROWY
patronat honorowy:
2009
JAN MALICKI -Biblioteka Śląska
MAREK PLURA SENATOR
MARIAN OŚLIZLO - ASP
m o o n
NIKT NIE JEST DOSKONAŁY
DUALIZM KSIĘZYCA JASNOŚĆ CIEMNOŚĆ
DUALIZM PSYCHOFIZYCZNY (łac. dualis) – stanowisko w metafizyce i filozofii umysłu. Według dualistów umysł (mind) i ciało (body) są od siebie całkowicie odrębne i niezależne. W filozofii umysłu dualizm stanowi jedno ze stanowisk w kwestii dylematu psychofizycznego, dotyczącego wzajemnych relacji ciała i umysłu. W przeciwieństwie do monizmu zakłada on istnienie dwóch odrębnych substancji – cielesnej i mentalnej – jako dualizm substancjalny, obecny między innymi w twórczości Kartezjusza[] – bądź jednego rodzaju substancji, ale o dwojakich rodzajach własności – umysłowych i fizycznych – jest to dualizm własności.
DUALIZM CO DO SUBSTANCJI, DUALIZM ONTOLOGICZNY – obok monizmu i pluralizmu, jedno z głównych stanowisk ontologicznych co do głównych klas substancji. Wyróżnia dwie: ciało (materię, substancję fizyczną) i ducha (substancję duchową). Dualizm zakłada, że istnieją zarówno substancje duchowe, jak i substancje cielesne. W sensie ontologicznym dualizm przeciwstawia się więc kierunkom monistycznym: materializmowi, spirytualizmowi, monizmowi właściwemu i immanentnemu. Według dualizmu ciała są podłożem zjawisk fizycznych, dusze są podłożem zjawisk znanych nam z doświadczenia wewnętrznego (myślenie, cierpienie, radość, itp.).
DUALIZM SKRAJNY – reprezentowany w poglądach św. Augustyna i Kartezjusza; zakłada, że dusze i ciała to byty samoistne, równorzędne – substancje, które mogą stanowić podłoże dla jakichś cech, ale same żadnego podłoża do istnienia nie potrzebujące. DUALIZM UMIARKOWANY – reprezentowany przez Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu. Według Arystotelesa samoistnie istnieją tylko ciała. W każdej substancji cielesnej (ciele) wyróżnić można 2 czynniki – materię (będącą tworzywem, z którego zbudowane jest ciało; pierwiastkami chemicznymi w dzisiejszym ujęciu) i formę (coś, co stanowi o tym, że dane ciało jest tym, czym jest, a nie czymś innym; coś, co wyróżnia ciało spośród innych ciał tego samego rodzaju). Arystoteles stwierdza, że forma nie może istnieć bez materii. Człowiek, jak każdy byt, składa się z materii i formy. Formę człowieka nazywa Arystoteles duszą. Duszę zaś określa jako wszystko to, co sprawia, że nieożywione pierwiastki chemiczne stają się żywą, czującą i myślącą istotą. Istnieje ona tylko dzięki ciału. Z kolei według Tomasza z Akwinu, który dokonał recepcji poglądów Arystotelesa dla potrzeb chrześcijaństwa, to dusza jest substancją (bytem) samoistnym i może ona istnieć bez ciała.
Koncepcja yin i yang pochodzi z antycznej filozofii chińskiej i metafizyki. Opisuje ona dwie pierwotne i przeciwne, lecz uzupełniające się siły, które odnaleźć można w całym wszechświecie. Yang (dosłownie rozumiane jako „nasłonecznione miejsce, południowe zbocze (wzgórza), północny brzeg (rzeki), światło słoneczne”) reprezentowana przez biel i Słońce oznacza siłę, aktywność, radość, ciepło i lato, symbolizuje męski aspekt natury, ekstrawersję oraz liczby nieparzyste; odpowiada jej dzień, niebo oraz dusza hun. Yang symbolizuje ogień, ziemię lub stal. Wszyscy urodzeni w parzystych latach. Yin (dosłownie rozumiane jako „zacienione miejsce, północne zbocze (wzgórza), południowy brzeg (rzeki), zachmurzenie, zaciemnienie”) reprezentowana przez czerń i Księżyc oznacza bierność, uległość, smutek, chłód i zimę, symbolizuje żeński aspekt natury, introwersję oraz liczby parzyste; odpowiada jej noc oraz dusza po. Yin symbolizuje woda lub drewno (drzewo). Wszyscy urodzeni w nieparzystych latach. Wzajemne oddziaływanie yin i yang jest przyczyną powstawania i zmiany wszystkich rzeczy. Z nich powstaje pięć pierwiastków (ogień, woda, ziemia, metal i drewno), a z nich wszystkie inne rzeczy. Wśród sił natury da się zauważyć stany yin i yang będące w ciągłym ruchu. Kolorem najbardziej Yang jest czerwień. Kolorem najbardziej Yin jest niebieski. Najważniejszym wykładem nauki o yin i yang jest Księga przemian Yijing. Nauka o yin i yang jest ważną częścią spekulacji kosmologicznych i przyrodniczych taoizmu i neokonfucjanizmu.
KAWALER KSIĘŻYCOWY 1939
Marian Niżyński (ur. 29 stycznia 1910 r., zm. 10 kwietnia 1943 r. w Krakowie) – poeta, dramaturg, malarz, grafik. W 1928 r. ukończył IV gimnazjum krakowskie. W latach 1928-32 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Był uczniem Wojciecha Weissa. Malował obrazy olejne, portrety, pejzaże, uprawiał też litografię i drzeworyt. Najbardziej znaną jego sztuką sceniczną jest KAWALER KSIĘŻYCOWY – muzyczna komedia o PANU TWARDOWSKIM…. W sztuce tej jedną z ról odgrywał m.in. Karol Wojtyła jako byk, Julisz Kydryński jako wodnik i bies. Premiera 7 czerwca 1939. Zginął w tragicznym wypadku, przejechany przez niemiecki samochód, 10 kwietnia 1943 r. Pochowany jest na krakowskim cmentarzu na Salwatorze.
Twardowski - Pan Twardowski, Mistrz Twardowski, zwany polskim Faustem – postać szlachcica polskiego, który, wedle podania, zaprzedał duszę diabłu.. Jedna z najbardziej znanych legend głosi, że OBECNIE PRZEBYWA ON NA KSIĘŻYCU.
zwierciadło
Partnerzy księżycowi -zapraszamy
Dyskurs maladyczny porządkuje wypowiedzi o chorobie
; jest sumą kontekstów społecznych i znaczeń budowanych wokół pojęcia choroby …Dyskurs maladyczny stanowi doskonały rejestr emocji, wrażeń, nastrojów, lęków i obaw związanych z chorobą i jej doświadczaniem, rzeczywistym lub potencjalnym, własnym lub cudzym. Ze względu na bogactwo medycznej nozologii zasadne jest wyodrębnienie konkretnej choroby i wyartykułowanie jej specyficznego języka oraz mitologii. Idąc tym tropem, postrzegając chorobę już nie w aspekcie atrybutywnym, ale dystrybutywnym właśnie, można wskazać na konkretne subdyskursy: dyskurs raka, dyskurs gruźlicy Alzheimera …kiedyś kiły, polio . …Istotą dyskursu maladycznego jest wszechstronna, wieloaspektowa, podejmowana z poziomu różnych orientacji badawczych refleksja nad chorobą. Wielogłosowość choroby stanowi o atrakcyjności dyskursu maladycznego, w którego ramach można (wy)powiedzieć chorobę na wiele sposobów. Choroba jest dziś rozumiana jako zjawisko (bio)kulturowe, co w oczywisty sposób łączy poziom fizjologii z mniej już oczywistym tłem społeczno-kulturowym. Stan napięcia fizycznego i psychicznego, przez medyków jednoznacznie kojarzony z chorobą, w innej perspektywie może zostać odczytany jako afekt, reakcja społeczna na blamaż, banicję czy – by sięgnąć po wartości dodatnie – wyróżnienie i awans. Dialektyka zdrowia i choroby jest kategorią konwencjonalną, o której arbitralności przesądzają dominujące w danej społeczności tendencje i wzory kulturowe. Historia odkryć medycznych idzie w parze ze zmianami poziomu wrażliwości, stając się ich przyczynkiem, bądź też, innym razem, będąc ich wynikiem. … Warto także wspomnieć, że uważna lektura arcydzieł literatury XIX i XX wieku (i zapewne nie tylko tego okresu) może się okazać – poza samą przyjemnością czerpaną z ich czytania – ciekawym materiałem do studiów medycznych. Marcel Proust, Virginia Woolf, Tomasz Mann … literacką twórczość wybitnych klinicystów, Andrzeja Szczeklika, Antoniego Kępińskiego czy Kazimierza Dąbrowskiego, tworzących jakościowo nowy i zapewne niedościgniony ideał łączenia pasji i erudycji lekarskiej z prawdziwym kunsztem słowa. Dyskurs maladyczny akcentuje także – co warto szczególnie podkreślić – indywidualne, subiektywne emocje związane z przeżywaniem choroby. Dotyczą one zarówno sfery cielesnej, tak silnie manifestującej się w chorobie, jak i problemów natury psychospołecznej. Przykładem takiej sytuacji może być wejście w rolę chorego, wymagające odgrywania nowych ról społecznych.
D y s k u r s m a l a d y c z ny j e st w i e l o g ł o s o w y, u j e g o ź r ó d e ł l e ż y n i e p o k ó j i s t a n n a p i ę c i a z w i ą z a n y z u ł o m n o ś c i ą i k r u c h o ś c i ą l u d z k i e g o c i a ł a. Skala emocji towarzyszących chorobie, zarówno własnej, jak i najbliższych, bywa zaskakująco bogata i dynamiczna: trwoga, rozpacz, poczucie beznadziei, przerażenie, ale i nadzieja, ufność, akceptacja – to zapewne najczęściej pojawiające się odczucia i emocje pacjentów dotkniętych ciężką chorobą. Ich typologię określiła już w 1969 roku wybitna amerykańska lekarka szwajcarskiego pochodzenia, Elisabeth Kübler-Ross, której Rozmowy o śmierci i umieraniu do dzisiaj stanowią bezcenne – uwierzytelnione bezpośrednim kontaktem z umierającym pacjentem – kompendium wiedzy o typowych psychologicznych reakcjach na wieść o nierokującej diagnozie W dyskursie maladycznym choroba ujmowana jest z różnych perspektyw, co znajduje swe naturalne odbicie w odmiennych sposobach jej wyrażania i konceptualizowania. Perspektywa pacjenta, lekarza, reportera poszukującego w chorobie ciekawego materiału dziennikarskiego, towarzyszącego w chorobie członka rodziny czy przyjaciela …. https://terytoria.com.pl/modules/nxproduct/images/1699/fragment-fragmenty-dyskursu-maladycznegofragment_1579269574.pdf
Księżycowe społeczności
Księzyc w poezji
Andrzej Bursa
Zgaśnij księżycu
Z misiem w rączkach zasnęło dziecko
Miasto milczy jak tajemnica
Przyczajony za oknem zdradziecko
Zgaśnij zgaśnij księżycu!
Księżyc srebrne buduje mosty
Księżyc płacze zielonymi łzami
Ksiezyc jest tylko dla dorosłych
Zasłoń okno zasłoń okno mamo.
Z wież wysokich przez liście szpalerów
Na dorosłych zstępuje księżyc
Synek ma trzy lata dopiero
Jemu jeszcze nie wolno tęsknić.
Jeszcze będą burzliwe noce
Srebrne miasta dużo goryczy
Wstań mamusiu zasłoń okno kocem
Zgaśnij zgaśnij księżycu!
Apollinarie Guillaume-Światło księżyca
Księżyc miodem ocieka na ustach szalonych
Żarłoczne są tej nocy ogrody i domy
Gwiazdy do pszczół tanczących stały się podobne
Przelewa się w altanach złote światło miodowe
Bo z nieba opalając łagodnie na ziemie
W plastry miodu łączą księżyca promienie
I skrycie mi się roi słodka awantura
Drżę przed żądłem ognistym tej pszczoły Arktura
Co w ręce mi promieni zwodne rzucił swiatło
I swój miód księżycowy zebrał z róży wiatrów
Gałczyński Konstanty Ildefons -Księżyc
Po kręgu zakreślonym starannietoczy się świecący mój mechanizm;
* każdą linię, bryłę i płaszczyznę
trącam tym świecącym mechanizmem,
stąd cień srebrny podczas nocnych godzin,
co po świecie jak po twarzy chodzi.
Poruszone mą wielką sprężyną
rzeczy martwe tak jak żywe płyną,
barwę, nazwę, kształt, wagę i wymiar
w dźwięczną płynność zmienia noc olbrzymia
i ucicha wiatr, i milknie sowa,
gdy nadchodzi pora księżycowa.
Mosty tracą kres. Smyczki się dłużą.
W miastach zjawia się pochyłych dużo
nagle ulic. Dzikie wino gore
i się zwija raz w es, raz we flores.
Na balkonach i na balustradach
każdy promień swój rebus układa,
a gdy ciemność zgasi część promieni,
rebus wraca do ciemnej przestrzeni,
jak do matki, tam gdzie pędzi w chmurach
wyzwolona z liczb architektura.
I znów z morza rzeczy, z głębi dennej
wynurzają się kontury zmienne,
ogmatwane z wszystkich stron księźycem,
promieniami, co tną jak nożyce;
kamień jęczy, mówi swoją skargę,
w bas się zmienia, a z basa w latarkę,
z tej latarki w twarz, a potem znowu
w jakąś inną formę księżycową,
w jabłko, w lichtarz, w binokle na nosie,
i znów w ciemny wiatr na ciemnej szosie.
Ulicami, ze ściany na ścianę,
blask przenosi swe linie łamane;
plac, że przejść nie można, tak zasnuwa,
schody kradnie i okna przesuwa,
klucze giną ludziom, dyszle koniom,
wszystkie dzwonki jak na alarm dzwonią -
a to pełnia leci rozświetlona,
fruwająca, świecąca filharmonia.
Wtedy, wtedy wchodzi światło moje
w najtajniejsze skrytki, w mózgu zwoje,
w tony kruche jak szkło, w wieczne malw
w rzeki wszystkie, wzgórza, czasy, barwy,
w oczy ptasie i psie, i kobiece,
w lichtarz srebrny i zieloną świecę,
w dzikie wino po ścianie się pnące,
we wszystko kuszące, mijające,
wirujące niezmienną przemianą,
i wszystkiemu powiadam: Dobranoc,
Któż ja jestem? Płochy blask na ścianie,
a to moje polskie pożegnanie.
Rzeczy miłe, ponure i jasne,
dobrej nocy! Ja za chwilę zgasnę.
Światło moje cichnie jak muzyka.
Ten promień niech zostanie. Ja znikam.
Lecz nim zniknę - byście pamiętali -
mój ostatni koncert dam w tej sali;
prosto z nieba, przez szybę, na ścianę
wsrebrzę się i przed pulpitem stanę,
cztery walce zagram, z tłumikiem,
cztery walce nieśmiertelnym smykiem,
pod kopułą ciemną i wysoką -
a to będzie tylko wirowanie,
zakwitanie i przekwitanie,
czas tańczący, cztery pory roku.
Śnieg i pustka, owoc i pragnienie,
gwiazd imiona i bez imion cienie,
i pustynia, i zieleń kobieca,
i zgiełk w sercu, i gwiazda nad świerkiem -
wszystko kręci się na kole wielkiem,
a ja szprychy w tym kole oświecam.
To są moje sprawy księżycowe,
bardzo trudne, chociaż tak nienowe.
Widzisz? w górnej szybie srebrna głowa?
To ja jestem, pełnia koncertowa.
Zawieszony u tej szyby górnej,
tobie świecę w noce niepochmurne,
w listach twoich przekręcam litery,
na twe loki spadam deszczem srebrnym
i sen tobie śni się w noc wrześniową,
żeś trąciła gałązkę deszczową -
i twe oczy, jak dwa lichtarzyki,
w dwie radości świecą, w dwa płomyki.
Potem, świateł różnych szafarz szczodry,
z światłem zbliżam się do twojej kołdry;
świecąc jak latarnia światłem sutym,
kołdrę twą zahaftowuję w nuty,
w gwiazdy, w gwiazdki, w całe Drogi Mleczne,
w chmury, w ptaki, w baszty średniowieczne.
A ty, srebrna, śpisz ze srebrną twarzą,
i jest nocny czas, i sny się marzą.
Gdy odejdę, nie płacz, moja żono -
ja księżycem wrócę pod twe okno.
Kiedy w szybie promień zamigoce,
wiedz: to ja. Twój księżyc. Serce nocy.
twórczość jako potrzeba wrodzona
Na całym świecie można znaleźć artystów, rozwijających wszelkie walory „tego, co wrodzone”, w przeciwieństwie do malarzy, których talent bazuje na „tym, co nabyte”
Sztuka Wewnętrznej Potrzeby LAIENMALER” malarze dnia siódmego ARS INSITA” (ŁAC. INSITUS – NIEUFORMOWANY l’art brutt”, „sztuka samorodna Sztuka prymitywna jest tworzona przez artystów niemających żadnego przygotowania artystycznego, często przez ludzi samotnych, schizofreników, neurasteników, „dziwaków” lub osoby niepełnosprawne intelektualnie i chore, ale także zafascynowane okultyzmem i mistycyzmem (Fiderkiewicz, 2007b, s. 5). Twórcę nieprofesjonalnego cechuje wewnętrzna potrzeba kreacji, dążenie do ekspresji oraz wyrażanie poprzez sztukę siebie i swojego stosunku do świata. Artysta zawieszony między sztuką ludową a sztuką akademicką jest skazany sam na siebie, pozwalając, by kierowała nim intuicja, pasja, a czasami prawdziwy talent (Pawlas-Kos, 2007, s. 2). Atrybutem artystów nieprofesjonalnych jest unikatowość, autentyczność i pewna tajemniczość. Ich dzieła cechuje prostota formy oraz podświadomy dobór kolorów i techniki. Często wspólnym elementem prymitywów jest odwoływanie się do emocji i silna więź z otaczającym środowiskiem, co jednak nie zawsze musi mieć miejsce (Wisłocki, 2008, s. 9). Jest to sztuka pozbawiona ambicji artystycznych, niezabiegająca o uznanie krytyków czy recenzentów i niebędąca narzędziem walki czy buntu (Witz, 1964, s. 14–15). I. Witz Sztuka prymitywna na łamach czasopisma społeczno-kulturalnego… 105 pisze, że są to artyści „pielęgnujący jedynie swój ogródek, w którym kwitły przedziwne kwiaty” (Witz, 1964, s. 14).
Sztuka tzw prymitywna -sztuka ulegała rozmaitym przeobrażeniom, odpowiadając potrzebom danej grupy społecznej. - nowe uwarunkowania historyczno-społeczne umożliwiły wydobycie sztuki naiwnej na światło dzienne (Piwocki, 1975, s. 5–6). Ignacy Witz -: „dążność do poznania i zrozumienia prymitywów XIX i XX wieku napotykała między innymi na takie równoległe tendencje, jak zwiększanie się zainteresowania zarówno twórców, jak i odbiorców sztuki malarstwem »prymitywów« włoskich i flamandzkich, jak również sztuką bizantyjskiej i ruskiej ikony” (Witz, 1964, s. 19), co pozwoliło na wydobycie podobieństw i analogii między tym, co stare, a tym, co nowe. - odrzucenie ówczesnych kanonów przez awangardę początku XX w. i powstanie takich kierunków w sztuce, jak np. surrealizm, dadaizm, suprematyzm (Witz, 1964, s. 19). Seweryn A. Wisłocki (2008, s. 8) dodaje: „
Wielka Sztuka współcześnie nie oznacza wyłącznie sztuki z akademickim cenzusem. Nie wchodzą tu w grę, po teorii i praktyce surrealizmu, żadne ograniczenia formalne”.
SZTUKA NIEELITARNA okazała się także brakującym elementem wypełniającym lukę między sztuką ludową a sztuką „uczoną”, powodując konieczność jej wyodrębnienia (Fiderkiewicz, 1994, s. 16–17). Zakwalifikowanie danego dzieła do sztuki ludowej bądź naiwnej - Uznano, że zasadniczą różnicą między nimi są warunki, w jakich się rozwijała, oraz kontekst danej tradycji. Dodatkowo SZTUKA NIEELITARNA NIE PEŁNI FUNKCJI UŻYTKOWYCH, NIE SŁUŻY ESTETYZACJI OTOCZENIA, A JEST ODBICIEM WEWNĘTRZNEGO ŚWIATA ARTYSTY (Kunczyńska-Iracka, 1988, s. 7). Odpowiednie nazewnictwo -. Wilhelm Uhde, związany z paryską awangardą artystyczną i popularyzator sztuki naiwnej, używał określenia „MALARZE GOŁĘBIEGO SERCA” czy „MALARZE LUDOWEJ RZECZYWISTOŚCI”. Dla Anatole’a Jakovsky’ego byli to „malarze niedzielni”, dla Nikoli Michailova – „LAIENMALER” (łac. laicus – przynależny do ludu) bądź „malarze naiwni”, w krajach anglojęzycznych nazywano ich „współczesnymi prymitywami”. Oto Bihalji-Merin, znawca sztuki nieelitarnej, proponuje termin „naiwni”, z kolei Štefan Tkač, organizator pierwszego Triennale w Bratysławie – określenie „ARS INSITA” (ŁAC. INSITUS – NIEUFORMOWANY) (Piwocki, 1975, s. 6–7). Aleksander Jackowski używa określenia „INNI” – od zorganizowanej wystawy pod tym samym tytułem (Wisłocki, 2005, s. 8), Andrzej Banach (1958) – „malarze dnia siódmego”, a Maria Fiderkiewicz (1994) w tytule swojej książki wprowadza określenie „pariasi”. Nazwa definiująca całe zjawisko zmieniała swój zakres na przestrzeni kilkudziesięciu lat: np. „sztuka nieprofesjonalna” (Jackowski, 1980, s. 27), „sztuka nieelitarna”, „sztuka wewnętrznej potrzeby”, „sztuka niedzielna”, „l’art brutt”, „sztuka samorodna” (Wisłocki, 2008, s. 9) czy „sztuka wizjonerska”, „sztuka pogranicza” i inne (Fiderkiewicz, 2007b, s. 5). Mnogość terminów pokazuje, że jest to twórczość niedająca się jednoznacznie określić, tak jak ma to miejsce w przypadku sztuki akademickiej. = Problemów przysparza nie tylko nazewnictwo, ale też próba oceny tej twórczości – wymykającej się wszelkim normom i klasyfikacjom. Jakakolwiek próba „zaszufladkowania” samorodnych malarzy kończy się niepowodzeniem (Pawlas-Kos, 2007, s. 4). ….Sławnymi twórcami w tej dziedzinie sztuki byli: Żyd z Witebska Marc Chagall, Henri Rousseau zwany Celnikiem, Epifaniusz Drowniak zwany Nikiforem, Teofil Ociepka, Séraphine de Senlis, Erwin Sówka i wielu innych. Sztuka prymitywna na Górnym Śląsku W Polsce nie przywiązywano wagi do twórczości samorodnej, czego przykładem może być odrzucenie dzieł Teofila Ociepki przez kustoszy Muzeum Górnośląskiego w końcu lat dwudziestych (Ligocki, 1977, s. 20). Pierwsza wystawa malarstwa prymitywnego odbyła się w 1936 r., kiedy to Roman Turyn zaprezentował twórczość Nikifora (odkrytą przez Jerzego Wolfa) we Lwowie, a 2 lata później w Paryżu (Fiderkiewicz, 1994, s. 18–19). Do tego czasu artyści działali indywidualnie. Wyjątek stanowi integracja malarzy z huty „Pokój” w Nowym Bytomiu w ramach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Po 1945 r. do opieki nad twórczością naiwną powołano Centralny Instytut Kultury przy Ministerstwie Kultury, jednak w praktyce obowiązki te przejęły centralne organy związków zawodowych oraz – z ramienia Ministerstwa – wydziały kultury. Opieka związków zawodowych, przypadająca na lata czterdzieste i pięćdziesiąte XX w., okazała się korzystniejsza dla rozwoju tej sztuki, szczególnie dla amatorskiej twórczości górników (Ligocki, 1977, s. 21). W 1946 r. Wojewódzka Rada Kultury zorganizowała pierwszą wystawę prac sztuki samorodnej, na którą wpłynęło 825 dzieł 83 autorów, co świadczy o żywej działalności amatorskiej na Górnym Śląsku (Wisłocki, 2008, s. 16). Alfred Ligocki (1971, s. 57) za czynnik skłaniający ludzi do tworzenia wymienia: „dawniejszy nieludzki krajobraz czarnego Śląska” a Józef Ligęza i Maria Żywirska (1964, s. 222) przyczyn podejmowania działań artystycznych upatrują w osamotnieniu i wprowadzeniu ośmiogodzinnego czasu pracy, stwarzającego możliwość samorealizacji. Na największe zainteresowanie sztuką nieelitarną miała wpływ indywidualna wystawa Teofila Ociepki w 1948 r. w Warszawie oraz grupowe ekspozycje innych malarzy amatorów np. Dworczyka, Nikifora Krynickiego czy Lipowczana (Fiderkiewicz, 1994, s. 18–19). Ważnym wydarzeniem w historii śląskiej sztuki samorodnej było zorganizowanie w 1965 r. za sprawą prof. Aleksandra Jackowskiego wystawy pt. „Inni”, na której śląscy malarze zostali docenieni przez krytykę (Fiderkiewicz, 2007b, s. 6). 106 Marta Gawlik W czasach komunizmu swobodna, wymykająca się spod kontroli działalność twórcza nie była możliwa. Podobnie było z działalnością malarzy amatorów, których dzieła próbowano wykorzystywać jako narzędzie propagandy. Zorganizowana w 1946 r. w Katowicach wystawa pozwoliła ustalić skalę zjawiska robotników będących malarzami amatorami i nadać kierunek rozwoju ich twórczości. Zaczęto uruchamiać kursy doszkalające warsztat artystyczny, narzucano tematykę obrazów, np. starcia z policją, strajki sprzed II wojny światowej, agitatorzy komunistyczni. Zabroniono malowania obrazów sakralnych, a z okazji różnych uroczystości politycznych tworzono dekoracje z wykorzystaniem dzieł malarzy prymitywistów. W zakładach pracy powołano zespoły propagandy wizualnej zrzeszające malujących robotników, których w razie niedostosowania się do obowiązujących reguł spotykały represje ze strony Urzędu Bezpieczeństwa. Kolejnym sposobem wpływania na robotników były konkursy tematyczne organizowane w miejscowych muzeach z polecenia władz bądź związków zawodowych. Te formy nacisku były na Górnym Śląsku aż do upadku komunizmu surowsze niż w innych regionach, w których działali malarze amatorzy. Jednak nie zawsze okazywały się skuteczne, gdyż twórcy przemycali w swoich obrazach symbolikę metafizyczną, motywy historyczne i patriotyczne (Wisłocki, 1994b, s. 124–125; Wisłocki, 2008, s. 19). Twórcą nieulegającym naciskom okazał się Teofil Ociepka, który dzięki wstawiennictwu Izabeli Czajki-Stachowicz uniknął prześladowań (Ligocki, 1967, s. 1). Śląska sztuka naiwna jest ważną częścią twórczości artystycznej regionu, eksponującą treści kulturowe z obszarów sacrum i profanum, będącą odzwierciedleniem synkretycznej mieszaniny religii rzymsko‑katolickiej, szczątkowych wierzeń pogańskich, elementów filozofii gnostyckiej oraz codziennych aspektów życia (Wisłocki, 2008, s. 13–14). Częstym motywem twórczości amatorów staje się miejski pejzaż, a przede wszystkim sama kopalnia, utożsamiana w ontologii ludowej z piekłem, z którego wydobywany jest skarb – czarny diament, a górnik „staje się podobny do mitycznej postaci podziemia, że wędruje godzinami i grzebie się w tym ponurym i tajemniczym labiryncie chodników i ganków, że bywa za pan brat ze śmiercią, że ją musi przechytrzyć” (Morcinek, 1949, s. 9–10). Kopalnie poddawane są metaforycznej animizacji, wynikającej z wierzeń prasłowiańskich podtrzymywanych w ramach ludowego systemu wierzeniowego, i stanowią zestawienie dwóch światów – ludzkiego i podziemnego (Wisłocki, 2008, s. 13). Wśród motywów podejmowanych przez malarzy możemy odnaleźć również elementy mitologii słowiańskiej, która, pomimo głębokich tradycji chrześcijańskich Górnoślązaków, przetrwała do dziś w szcząt- Sztuka prymitywna na łamach czasopisma społeczno-kulturalnego… 107 kowej postaci. Śląscy prymitywiści utrwalali na obrazach wizerunki strachów z tradycyjnej demonologii, np. Skarbnika. Duch podziemia był istotą o przewrotnej naturze – raz sprzyjał górnikom, wyprowadzając ich z niebezpieczeństwa czy pomagając przy wydobyciu węgla, a innym razem działał na ich niekorzyść, wywołując niepokój i budząc strach (Gerlich, 1989, s. 47). Skarbnik zazwyczaj przybierał ludzką postać, różnie ją modelując bądź deformując, albo przyjmował kształty zoomorficzne, ukrywając się pod postacią kozy, myszy, konia, żaby, pająka czy robaka. Mógł też być formą pośrednią między człowiekiem a zwierzęciem (Ligęza, 1972, s. 21). Inne pogańskie stwory pojawiające się na obrazach samorodnych malarzy to: Szarlej, Liczyrzepa, Utopiec, Żaba Utopca czy Zmora. W wierzeniach mitologicznych strachy zawsze występują parami, uosabiając kobietę i mężczyznę, jednakże dawne żeńskie demony kopalń uległy zapomnieniu, przekazując niejako w spadku swoje złe cechy św. Barbarze, co jest szczególnie widoczne w obrazach Erwina Sówki i Pawła Wróbla (Wisłocki, 2008, s. 15). To genius loci powoduje, że sztuka naiwna zostaje w różnym natężeniu poddana spirytualizacji (Wisłocki, 2008, s. 11). Wykonywanie niemalże straceńczego zawodu górnika i nieustanny kontakt z demonami przyczyniły się także do głębokiej religijności Górnoślązaków, a w szczególności do adoracji św. Barbary – patronki górników, która jest częstym motywem twórczości artystów naiwnych. Kult św. Barbary stanowi tradycyjny element w polskiej kulturze i z tego powodu był wielokrotnie zagrożony ze strony władz pruskich w XIX w. oraz w czasach realnego socjalizmu (Wisłocki, 2008, s. 14). Po II wojnie światowej zamiast zwyczajowej Barbórki wprowadzono Dzień Górnika, podczas którego organizowano zakładowe imprezy z przedstawicielami władz państwowych, niszcząc sakralny charakter święta. Kult św. Barbary z uwagi na szczególną pozycję wśród górników i ich rodzin jednak utrzymano. Sakralne obrazy świętej ukazują ją z typowymi dla niej atrybutami: kielichem, monstrancją lub wieżą z trzema oknami oraz palmą, którą w ikonografii świeckiej zastępuje miecz. Zarówno w malarstwie świeckim, jak i kościelnym św. Barbara przedstawiana jest w średniowiecznej sukni z koroną na głowie (Fiderkiewicz, 2007a, s. 12). Śląscy prymitywiści uwieczniają jednak świętą według własnych konwencji, licząc także na rodzaj szczególnego patronatu. Do sfery sacrum „artyści dnia siódmego” zaliczają również naturę, nie dostrzegając jej poprzemysłowej degradacji. Industrialny krajobraz Górnego Śląska, składający się ze: „spiętrzenia żelaznych konstrukcji kratownic i przewodów oraz brudnoszarych geometrycznych brył zabudowań pośród burych wzgórz dymiących hałd […]” (Ligocki, 1971, s. 56), 108 Marta Gawlik nosił w sobie cechy nieludzkie, budzące w malarzach chęć kompensacji. Od czasów Polski Ludowej scenerię tę starano się upiększyć poprzez nowe budownictwo czy zalesianie hałd, jednak na malarzy naiwnych największy wpływ miały te stare widoki czarnego Śląska (Ligocki, 1971, s. 56–57). Artyści amatorzy w swoich pracach pokazują różne nastawienie do natury. Z jednej strony są to obrazy ilustrujące opozycję dobra i zła. Tak jest np. u Erwina Sówki, dobrej naturze przeciwstawiającego złą technologię. Z drugiej strony to subiektywne postawy wyrażające emocje, których źródłem jest natura (Fiderkiewicz, 2007a, s. 13–14). W śląskiej sztuce prymitywnej pojawia się także malarstwo rodzajowe nawiązujące do tradycyjnych obrzędów i zwyczajów. Śląski dom był dla artystów magiczną przestrzenią, kojarzącą się z dzieciństwem, był symbolem nostalgii, nośnikiem wartości i postaw. Często ilustrowano rodzinne spotkania z okazji wesel, urodzin, chrzcin i innych imprez (Pawlas-Kos, 2007, s. 38). Poza tym na wyobraźnię samorodnych malarzy oddziaływały takie czynniki, jak: sakralne malarstwo kościołów, jarmarczne malarstwo i literatura, dziewiętnastowieczne niemieckie ilustracje do bajek czy oleodruki, a współcześni twórcy inspirację czerpią także z kultury masowej (Wisłocki, 2008, s. 21). Prymitywni malarze na łamach „Śląska” Na łamach miesięcznika społeczno-kulturalnego „Śląsk” zaprezentowano prace ponad 20 samorodnych malarzy, najczęściej przedstawicieli Grupy Janowskiej powstałej w 1946 r. z inicjatywy Otto Klimczoka – animatora życia kulturalnego na Górnym Śląsku. W latach pięćdziesiątych XX w. w Zakładowym Domu Kultury Kopalni „Wieczorek” malarstwo zaczęli uprawiać: Teofil Ociepka, Paweł i Leopold Wróblowie, Gerhard Urbanek, Paweł Stolorz, Ewald Gawlik, Eugeniusz Bąk, Bolesław Skulik, później także Erwin Sówka (Gerlich, 2006, s. 93–94). Malarze ci reprezentowali trzy odłamy światopoglądowe: alchemiczny, katolicki i materialistyczny. Pomimo tych podziałów nad wymienionymi twórcami unosiła się tajemnicza aura, której wszyscy ulegali (Starzyk, 2009, s. 64). Reprezentanci Grupy Janowskiej czerpali inspiracje z folkloru wierzeniowego, okultyzmu, fantastyki, ale i z historii swojej małej ojczyzny. Kierownictwo nad nią sprawowali m.in.: Zygmunt Lis, absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Barbara Kaczmarczyk i Adam Plackowski, a po zmianie ustroju do 2011 r. – Helmut Matura. Po jego śmierci opiekunem Grupy została Sabina Pasoń. Od 2000 r. siedzibą zespołu malarzy jest Miejski Dom Sztuka prymitywna na łamach czasopisma społeczno-kulturalnego… 109 Kultury „Szopienice-Giszowiec” (Głowacka, 2017). Na przestrzeni 70 lat do Grupy Janowskiej należeli m.in.: Danuta i Andrzej Drobiec, Józef Gajzler, Anna Gojny, Andrzej Górnik, Czesław Jurkewicz, Paweł Kurzeja, Jolanta Dalida-Matura, Dieter Nowak, Marzanna Siemiątkowska, Stanisław Sieroń, Artur Śmieja, Ryszard Zagórny (Gerlich, 2006, s. 93). Początki istnienia Grupy Janowskiej stały się inspiracją do powstania surrealistycznego filmu Angelus z 2001 r. w reżyserii Lecha Majewskiego. Kadr z tego filmu umieszczono na okładce czasopisma społeczno‑kulturalnego „Śląsk” w grudniowym numerze z 2014 r. Niemal od początku istnienia miesięcznika najczęściej zamieszczano w nim reprodukcje obrazów Erwina Sówki. Było ich na łamach pisma ponad 201 , a wiele z nich publikowano wielokrotnie, jak: Hypnos (1970), Narodziny świata (1966) czy Wyhuśtane nocą (2006). Erwin Sówka urodził się 18 czerwca 1936 r. w Giszowcu i jest jedynym żyjącym malarzem należącym do Grupy Janowskiej. Pochodzi z rodziny górniczej i sam aż do emerytury pracował jako górnik. W swoich obrazach stara się dotrzeć do prawd egzystencjalnych, a inspirację czerpie z religii Wschodu, łącząc ją ze realiami otoczenia i zwracając uwagę na formalną stronę swych dzieł – precyzję rysunku czy kolorystykę (Jackowski, 1995, s. 186). Początkowo pozostawał pod wpływem okultyzmu, stopniowo poszerzając swoje fascynacje o alchemię, filozofię indyjską, medytację nad księgą Genesis, Hare Kriszna (Starzyk, 2009, s. 64). W swoich dziełach podejmuje także wątki o zabarwieniu erotycznym: widoczny jest kult falliczny, a kobieta, jako jedna z mocy Boga ujawniająca się w żeńskości, staje się esencją jego malarstwa (Fiderkiewicz, 2016, s. 186–187). Na twórczość Sówki oddziałują także współczesne problemy świata, takie jak zagrożenie ekologiczne czy dominacja techniki (Jackowski, 1995, s. 187). Nie są to jednak jedyne motywy obecne w twórczości tego samorodnego malarza. Ważna jest dla niego również śląska sceneria, a w szczególności stanowiący „centrum świata” Nikiszowiec. Ta dzielnica Katowic uwieczniana jest poprzez tworzenie kompozycji z elementów, wśród których dominują wizerunki mitycznych kobiet, sceny rodzajowe oraz symboliczne (Fiderkiewicz, 2016, s. 111). W miesięczniku „Śląsk” zamieszczono różnorodne obrazy artysty powstałe na przestrzeni 40 lat: Echo (1987), Galimeda (1971), Tryptyk współczesny (1982, 1983, 1984). Często pojawiającym się tematem jest także wizerunek patronki górników, np. Barbara z górnikiem (1990), 1 W numerach: 1996 (nr 4), 1997 (nr 1), 1997 (nr 11), 2002 (nr 2), 2008 (nr 4), 2010 (nr 6), 2012 (nr 11), 2012 (nr 7), 2014 (nr 12), 2016 (nr 7). 110 Marta Gawlik św. Barbara na Nikiszu (1988), a jeden z nich: św. Barbara w stroju śląskim, znalazł się na okładce listopadowego numeru z 1997 r. Z grupą artystyczną z Janowa utożsamiany jest przede wszystkim Teofil Ociepka. Reprodukcje jego obrazów2 wiele razy zamieszczano na łamach „Śląska”, m.in.: Autoportret (1960), Lew Saturna (1954), Smoki (1961), Konie (1966) czy Walka (1971), a obraz Duch w przyrodzie wykorzystano na okładce nr 1 w 1997 r. Najpopularniejszy, obok Nikifora, samorodny malarz urodził się w 1892 r. w Janowie. Pracował jako górnik w kopalni „Keiser”, później przekształconej w KWK „Wieczorek”. Fascynował się śląskim folklorem oraz zjawiskami paranormalnymi – magią, astrologią i telepatią. Po I wojnie światowej zainteresował się okultyzmem, co skłoniło go do nawiązania kontaktu z Filipem Hohmanem, który namawiał malarza do stworzenia ośrodka okultystycznego w Janowie (Wisłocki, 2010, s. 30). Cel praktyk okultystycznych to osiągnięcie doskonałości duchowej, m.in. poprzez rozwój poczucia piękna. Swoją twórczość Ociepka traktował jako służbę dla ludzkości, a sam z jej pomocą pragnął dotrzeć do poznania prawd Absolutu (Fiderkiewicz, 2005, s. 36). Główną inspiracją dla artysty były sny, fantastyka i demonicznie wizje, ale także dziewiętnastowieczne ilustracje do bajek i oleodruki, których reminiscencje widoczne są w wielokolorowych obrazach przedstawiających baśniową faunę i florę (Ligocki, 1967, s. 2–3). Teofil Ociepka zmarł w 1978 r. w Bydgoszczy. Paweł i Leopold Wróblowie to kolejni prymitywiści, których twórczość3 popularyzowano na łamach w miesięcznika. Paweł Wróbel (1913–1984) urodził się w Szopienicach, w rodzinie górniczej. Podczas II wojny światowej walczył w kampanii wrześniowej 1939 r. Dostał się do niewoli, z której uciekł. Wcielony do Wehrmachtu, zdezerterował i został zesłany przez Rosjan do łagru na Kamczatce. Po wojnie pracował w kopalni „Wieczorek”, a także publikował satyryczne rysunki na łamach „Trybuny Robotniczej”. Jego obrazy charakteryzuje barwna kolorystyka, pasowa kompozycja4 , szczegółowość przy jednoczesnym upraszczaniu postaci, a także stosowanie kilku planów jednocześnie (Fiderkiewicz, 2005, s. 51–52). Artysta skupiał się na pokazywaniu śląskiego krajobrazu oraz obrzędowości i tradycji – nazywano go górniczym Brueglem (Jackowski, 1995, s. 222). W „Śląsku” zamieszczono: Noc po2 W numerach: 1997 (nr 1), 1999 (nr 1), 2000 (nr 10), 2001 (nr 2), 2004 (nr 4), 2010 (nr 6). 3 Leopold Wróbel: 2004 (nr 4); Paweł Wróbel: 1996 (nr 4), 1997 (nr 1), 2004 (nr 4), 2010 (nr 6), 2010 (nr 11). 4 Kompozycja pasowa – rodzaj kompozycji polegającej na umiejscowieniu elementów w poziomych rzędach odpowiadających bliższej i dalszej perspektywie. Sztuka prymitywna na łamach czasopisma społeczno-kulturalnego… 111 ślubną, Ogródki działkowe, Czarownice w drodze na szubienicę (1970). Leopold Wróbel (1922–1984) był kuzynem Pawła Wróbla i podobnie jak on urodził się w Szopienicach. W czasie II wojny światowej służył w wojsku niemieckim, po 1946 r. wrócił do kraju i parę lat później zaczął malować. Tematykę jego obrazów stanowiły pejzaże z Łętowni, natura, kobiety czy Szopienice. Tworzył tzw. liryczne krajobrazy. Pomimo porównań jego sztuki do twórczości Marii Korsak (1908–2002)5 i Niko Pirosmanaszwilego (1862–1918)6 nie zyskał dużej popularności w kraju (Fiderkiewicz, 1994, s. 38–39), o czym może świadczyć tylko jedna reprodukcja zamieszczona w miesięczniku „Śląsk” – Pejzaż z dwoma wozami (1970). Dorobek EWALDA GAWLIKA (1919−1993)7 prezentowano w „Śląsku” kilkakrotnie. Były to np. reprodukcje Świniobicia, Końca lata (1977) czy Autoportretu. Malarz urodził się w Nikiszowcu i od dzieciństwa pielęgnował w sobie pasję do malarstwa, przyglądając się m.in. Teofilowi Ociepce. Podczas II wojny światowej zesłano go na roboty do Drezna (Lipońska‑Sajdak, 2002, s. 5). Wykorzystał ten czas również na wizyty w Galerii Drezdeńskiej, gdzie studiował prace wielkich mistrzów: Rafaela, Rubensa, Rembrandta. Z Drezna trafił do Laponii – tamtejszy krajobraz odcisnął piętno na jego twórczości, skłaniając do sięgnięcia po akwarele. Pobyt poza krajem okazał się dla niego długi i burzliwy, jednakże ostatecznie na przełomie 1946 i 1947 r. powrócił na Śląsk. Mimo ambicji artystycznych zmuszony był podjąć pracę fizyczną. Zatrudnił się w kopalni „Wieczorek” i dołączył do Grupy Janowskiej, dzięki czemu mógł rozwijać talent plastyczny (Lipońska-Sajdak, 2002, s. 9–12). Malarstwo Ewalda Gawlika bierze się z osamotnienia skłaniającego artystę do snucia filozoficznych refleksji nad człowiekiem, jego życiem i przeznaczeniem. Twórczość była dla niego także ucieczką od brutalnej rzeczywistości lat 1945–1989 w świat arkadyjskiego dzieciństwa utożsamianego z Nikiszowcem i Giszowcem (Fiderkiewicz, 1994, s. 39). Główne motywy podejmowane przez samorodnego malarza to pejzaże, martwe natury, sceny rodzajowe umieszczone na tle najbliższego artyście otoczenia. Wypracowany przez Gawlika styl sprawił, że zyskał on przydomek „mistrza małej ojczyzny” i „Van Gogha z Nikisza” (Fiderkiewicz, 2005, s. 15). Na okładce czasopisma z 2011 r. i 2015 r. 5 Malarka prymitywna urodzona na Rusi Czarnej koło Nowogródka. Jej obrazy prezentowano w galeriach i muzeach w kraju i na świecie. Tematyka jej twórczości obejmowała krajobrazy miejskie i wiejskie. 6 Gruziński malarz prymitywista. Malował na zamówienie obrazy przedstawiające najczęściej wystawne uczty, portrety oraz martwą naturę i pejzaże. 7 W numerach: 1997 (nr 1), 2000 (nr 8), 2010 (nr 6), 2011 (nr 1), 2015 (nr 4). 112 Marta Gawlik wykorzystano reprodukcje jego obrazów: Pastuszki-kolędnicy (1988) oraz Ciepło rodzinne (1989–1990). Na łamach miesięcznika „Śląsk” najczęściej pojawiały się reprodukcje wymienionych wcześniej artystów. Z Grupy Janowskiej zaprezentowano jeszcze 2 obrazy Helmuta Matury8 (1941–2011), jak inni jej członkowie pracującego w kopalni „Wieczorek”. W jego malarstwie dominują pejzaże przemysłowe oraz natura. W „Śląsku” zamieszczono pracę pt. 505 do Nikiszowca i Czynszówka. Poza tym w periodyku opublikowano pojedyncze reprodukcje obrazów: Józefa Gajzlera (1945–2009)9 (Widok z balkonu), Andrzeja Górnika10 (Pociąg), Czesława Jurkiewicza11 (Szyb Wilson), Zdzisława Majerczyka12 (Kościół w Nikiszowcu), Dietera Nowaka13 (Stary Wirek) i Gerarda Urbanka (1919–1973)14 (Po ślubie). Oprócz dokonań Grupy Janowskiej na łamach czasopisma „Śląsk” prezentowano również malarstwo twórców związanych z kopalnią „Zabrze-Bielszowice” w Rudzie Śląskiej, wywodzących się ze Związku Lubowników Sztuki Zastosowanej, później przekształconego w Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Do grupy tej należeli: Juliusz Marcisz, Józef Cop, Wincenty Wałach, Jerzy Socowa, Władysław Luciński, Jerzy Brzezina, Jerzy Sekuła i Jerzy Sewina (Fiderkiewicz, 1994, s. 22). W miesięczniku zamieszczono kilka reprodukcji obrazów Juliusza Marcisza (1898–1978)15, który w 1924 r. założył w Rudzie Śląskiej-Wirku Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych nawiązujące do Eleusis. Ten malarz prymitywista urodził się w Bielszowicach, dzielnicy Rudy Śląskiej, a pracował w kopani „Zabrze-Bielszowice”. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, do Polskiej Organizacji Wojskowej, służył w Armii Wielkopolskiej w Poznaniu, z której zwolniono go w 1920 r. Po powrocie na Śląsk brał udział w III powstaniu śląskim i prowadził założone przez siebie Towarzystwo (Wisłocki, 1994a, s. 106–107). Członkowie tej organizacji kopiowali konspiracyjnie przywiezione na Śląsk patriotyczne obrazy, utrwalając w ten sposób sceny z historii Polski i Śląska. Obrazy następnie pokazywano, organizując nielegalne publiczne lekcje historii. Drugą ważną rolą Towarzystwa było krzewienie miłości do małej ojczyzny, czemu służyły naiwne pejzaże, 8 W numerach: 1997 (nr 1), 2007 (nr 3). 9 W numerze: 2007 (nr 3). 10 W numerze: 2007 (nr 3). 11 W numerze: 2007 (nr 3). 12 W numerze: 2007 (nr 3). 13 W numerze: 2007 (nr 3). 14 W numerze: 2004 (nr 4). 15 W numerze: 1996 (nr 5). Sztuka prymitywna na łamach czasopisma społeczno-kulturalnego… 113 które następnie sprzedawano (Fiderkiewicz, 1994, s. 23). W malarstwie Marcisza dominowała tematyka polityczna i historyczna, tj. sceny batalistyczne z powstań śląskich, z plebiscytu, a także pejzaż i dawny śląski obyczaj (Wisłocki, 1994a, s. 117). W miesięczniku „Śląsk” zamieszczono reprodukcje jego obrazów nawiązujących do powstań: Placówka powstańcza, Patrol powstańców śląskich z III powstania i Bitwa pod Blachownią. Związany z bielszowicką grupą jest także artysta młodszego pokolenia, Marek Idziaszek. Ten urodzony w 1956 r. samorodny malarz pochodzi z Bieszczad, ale osiadł w Rudzie Śląskiej. Po przyjeździe na Górny Śląsk ukończył szkołę górniczą, a następnie podjął pracę w kopalni „Halemba”. Swoje zdolności plastyczne rozwijał pod okiem Władysława Lucińskiego (Fiderkiewicz, 2005, s. 17). Maluje na szkle, a za temat obrał Śląsk, ukazując go w konwencji bajkowej i groteskowej (Starzyk, 2009, s. 65). W miesięczniku zamieszczono reprodukcje następujących jego obrazów: Kocham, Pogrzeb górnika, Referendum i Św. Barbara16. W „Śląsku” zaprezentowano także jeden obraz Jerzego Sewiny17 (1932–2001) pt. Kopalnia Halemba. Przy Zakładowym Domu Kultury Kopalni „Zabrze” w 1955 r. powstał Zespół Plastyków Amatorów w Zabrzu, kierowany przez Krystynę Jędrzejowską, plastyczkę z wykształcenia. Do grupy tej należeli m.in.: Romuald Nowak, Waldemar Pieczka, Krzysztof Webs, Marcin Pogrzeba, a także przez krótki czas Bronisław Krawczuk (Fiderkiewicz, 1994, s. 44). Formację tę przekształcono później w Grupę Twórczą „18-Obsydian”, która działa do dziś. W miesięczniku „Śląsk” opublikowano reprodukcje obrazów Romualda Nowaka18 (Wyprowadzka z szybu „Minerwa”), Krzysztofa Websa19 (Nasz obraz i Pejzaż z morałem). Pietę Śląską Bronisława Krawczuka20 umieszczono na okładce pisma w 2006 r. Poza wymienionymi twórcami na łamach „Śląska” prezentowano dzieła artystów niezrzeszonych, np. Eugeniusza Krawczuka21 (W raju), Eugeniusza Brożka22, Ludwika Holesza. Ludwik Holesz23 urodził się w 1921 r. niedaleko Rybnika i od dzieciństwa interesował się malar16 W numerze: 2009 (nr 4). 17 W numerze: 2001 (nr 6). 18 W numerze: 2001 (nr 6). 19 W numerach: 2008 (nr 8), 2013 (nr 10). 20 W numerze: 2006 (nr 12). 21 W numerze: 2010 (nr 11). 22 W numerach: 2009 (nr 11), 2011 (nr 9). 23 W numerze: 1999 (nr 11). 114 Marta Gawlik stwem. W czasie II wojny światowej zesłano go do Niemiec. Parę lat później podjął pracę w Przedsiębiorstwie Budowy Szybów Kopalnianych, a następnie w kopalni „Moszczenica”. Do malowania wrócił na początku lat pięćdziesiątych XX w., dekorując budowany przez ponad 10 lat dom (Fiderkiewicz, 2006, s. 5). W trakcie pracy w kopalni natrafił na fragment prehistorycznego węgla z odciśniętymi paprociami, co zainspirowało go do kolekcjonowania minerałów. Tę pasję odzwierciedla jego malarstwo. Obrazy jego autorstwa, określane jako horror vacui, to podróż w okres kambru (Fiderkiewicz, 2006, s. 5–6). Holesz zainteresował się także kosmosem, tworząc wizję własnego porządku z miastami przyszłości, pełnymi fantazyjnych budynków i latających maszyn. W tym przypadku inspiracją dla artysty stały się filmy science fiction, komiksy (Wisłocki, 1999, s. 64). Artysta zmarł w 1999 r., a reprodukcje jego obrazów: Era karbońska, Fantazja autorska ze smokiem, Jesień karbonu, Zmiana klimatu opublikowano w numerze 11 z tego roku. . Twórców górnośląskiej sztuki samorodnej najczęściej reprezentowali: Erwin Sówka (28), Teofil Ociepka (9), Paweł Wróbel (5), Ewald Gawlik (4), Marek Idziaszek (4) oraz Ludwik Holesz
pojęcia niepełnosprawności i ewolucja podejścia społeczeństwa do osób niepełnosprawnych
„Być pełnosprawnym to tak naprawdę żadna zasługa, to dar, który każdemu z nas może być odebrany”1 . Richard von Weizsäcker
pojęcie niepełnosprawność jest naduŻywane w systemie polskiego orzecznictwa oświatowego dot kształcenia specjalnego oraz wczesnego wspomagania rozwoju- jest stosowane również dla dzieci z DEFICYTAMI ROZWOJOWYMI NP DZieCKO Z OBNIŻONYM NIECO NAPIĘCIEM MIĘŚNI POSTURALNYCH MUSI MIEĆ PODKREŚLONE W FORMULARZU "NIEPENOSPRAWNOŚC RUCHOWA""" a u dziecka z nadpobudliwością albo słabo pracujące w grupie ale potrafiące rozwijać zainteresowania i funkcjonujące społecznie podresśla się Zespól Aspergera bo odbiega od rówieśników...te słowa drukowywuja się w umysły i dzieci i ich rodzin oraz nauczycieli...
....................
poniżej fragmenty pracy Małgorzaty Giełdy, UWrocławski
1. Kształtowanie pojęcia niepełnosprawności i ewolucja
1. Kształtowanie pojęcia niepełnosprawności i ewolucja
podejścia społeczeństwa do osób niepełnosprawnych
– rys historyczny
Pojęcie niepełnosprawności kształtuje się od wieków, tę ewolucję determinują głównie czynniki społeczno-kulturowe, historyczne, geograficzne oraz poziom wiedzy społeczeństwa i dominujące w nim wartości. W starożytności choroby i zaburzenia psychiczne oraz deformacje i niepełnosprawność fizyczną traktowano jako karę bogów za grzechy popełnione przez rodziców lub dalszych przodków, znajdowanie się we władaniu złych mocy
///////////Małgorzata Giełda Uniwersytet Wrocławski „Być pełnosprawnym to tak naprawdę żadna zasługa, to dar, który każdemu z nas może być odebrany”1 . Richard von Weizsäcker Pojęcie niepełnosprawności 1. Kształtowanie pojęcia niepełnosprawności i ewolucja podejścia społeczeństwa do osób niepełnosprawnych – rys historyczny Pojęcie niepełnosprawności kształtuje się od wieków, tę ewolucję determinują głównie czynniki społeczno-kulturowe, historyczne, geograficzne oraz poziom wiedzy społeczeństwa i dominujące w nim wartości. W starożytności choroby i zaburzenia psychiczne oraz deformacje i niepełnosprawność fizyczną traktowano jako karę bogów za grzechy popełnione przez rodziców lub dalszych przodków, znajdowanie się we władaniu złych mocy
czy duchów lub przepowiednię nadchodzącej klęski lub katastrofy . Dlatego też osoby z niepełnosprawnością były odsuwane na margines społeczności, w których żyły. ..zarną plamą na rozwoju ludzkości. Te czasy obfitowały w brak wiedzy, ignorancję i okrucieństwo wobec osób niepełnosprawnych” . Podobnie działo się w starożytnym Rzymie, gdzie zabijano noworodki z widocznymi deformacjami, aby uchronić społeczeństwo przed katastrofami lub w celu łagodzenia lęków społecznych4 . Stopień nasilenia odrzucenia z powodu deformacji lub niepełnosprawności był odmienny w różnych częściach starożytnego świata, wynikało to z tradycji i kultury danej społeczności. Najbardziej znanym i jednocześnie drastycznym przykładem jest Sparta, w której stosowano praktyki eugeniczne, a „porzucanie i zaniechanie działań w przypadku chorych noworodków było nawet wymagane przez prawo” . Znacznie łagodniejszym podejściem do niepełnosprawności charakteryzowały się Ateny, gdzie organizowano formy wsparcia dla tych osób, które straciły pełną sprawność w wyniku wojny lub podczas pracy. W aństwach dalekiego wschodu niepełnosprawność była traktowana jako walka dobra ze złem lub jako zaburzenie równowagi między człowiekiem a środowiskiem (Chiny, Japonia) oraz jako dar bogów (Indie)6 . W średniowieczu osoby niepełnosprawne lub z deformacjami uznawano za odmieńców, ale wówczas zaczęła także rozwijać się pomoc na rzecz osób
niepełnosprawnych i opieka nad nimi. Zmiana podejścia była uwarunkowana rozpowszechnieniem w Europie chrześcijańskiej idei miłosierdzia7 . Opieka nad niepełnosprawnymi stawała się czymś naturalnym, zarówno ta sprawowana przez rodziny, jak i ta prowadzona przez zakony i związane z nimi szpitale. Formą wsparcia dla osób z niepełnosprawnością były także tworzone przez cechy fundusze chorobowe, które stanowiły faktyczną pomoc dla tych członków cechu, którzy utracili zdrowie. Uznawane są one dzisiaj za pierwowzór ubezpieczeń społecznych. Znacznym wsparciem finansowym była także jałmużna wynikająca z doktryny chrześcijańskiej8 . Mimo to w myśleniu ludzi epoki średniowiecza nadal dominowały negatywne stereotypy powodujące stygmatyzację i wykluczenie osób niepełnosprawnych9 . Następne epoki cechuje rozwój wiedzy na temat niepełnosprawności oraz form edukacji, rozwoju, pomocy i wsparcia. Nie oznacza to jednak, że całkowicie zostało wyeliminowane ze świadomości społecznej kojarzenie osoby z niepełnosprawnością z niepełnowartościowym lub wręcz zbędnym elementem społeczeństwa. Polaryzację poglądów w tej dziedzinie najlepiej widać w latach 30. XX wieku. Obok działań prospołecznych, takich jak rozwój edukacji osób niepełnosprawnych, poprawa warunków ich życia, pojawiają się koncepcje naukowe i ruchy społeczne uznawane dzisiaj powszechnie za negatywne, takie jak np. teorie eugeniczne.
Także współcześnie niepełnosprawność jest różnie postrzegana w przestrzeni społecznej i publicznej. Mimo rozpowszechniania idei praw człowieka, rozwoju społeczeństw w duchu empatii i zrozumienia drugiego człowieka oraz poszanowania jego godności i funkcjonowania w prawie zakazów dyskryminacji, nadal często pojawiają się w społeczeństwie postawy negatywne związane ze wstydem, niezrozumieniem, brakiem podstawowych uczuć czy nieznajomością istoty niepełnosprawności. |
. Interdyscyplinarność pojęcia niepełnosprawności Istnieje wiele definicji niepełnosprawności skonstruowanych w obrębie różnych nauk: pedagogiki, psychologii, socjologii, medycyny, katolickiej nauki społecznej czy prawa. Nie mamy więc tutaj do czynienia z pojęciem jednoznacznym i uniwersalnym na gruncie wszystkich dziedzin nim operujących. Co więcej, powinno ono zawsze być rozpatrywane z punktu widzenia tych dziedzin, które za przedmiot badań stawiają sobie właśnie zjawisko niepełnosprawności. Ta interdyscyplinarność i wielowymiarowość pojęcia niepełnosprawności ma niezwykle istotne znaczenie w prawie powszechnie obowiązującym. Tworząc legalną definicję niepełnosprawności nauka prawa jest zobowiązana ująć ją w przemyślane słowa, takie, które oddadzą sens i znaczenie zawarte w definicjach pochodzących z innych nauk, a jednocześnie będą skuteczne na gruncie realizacji norm prawnych dotyczących właśnie niepełnosprawności. To niezwykle istotne bowiem niepełnosprawność dotyczy człowieka, jego poczucia godności, akceptacji i empatii wyrażanych przez społeczeństwo, ale także odczuwanych i realizowanych w życiu osobistym, zawodo wym i publicznym. Z tych względów definicja legalna tego pojęcia ma służyć przede wszystkim jednostce, a dopiero potem instytucjom. Nie powinna być także rozważana głównie z płaszczyzny ekonomii, wynik ekonomiczny może być jednym z wielu kryteriów, ale nigdy nie powinien dominować
. 3. Modele niepełnosprawności W literaturze naukowej wyróżniane są dwa podstawowe modele postrzegania niepełnosprawności: medyczny i społeczny. W pierwszym modelu, nazywanym także indywidualnym, NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ JEST ROZUMIANA JAKO BEZPOŚREDNIA KONSEKWENCJA CHOROBY LUB USZKODZENIA CIAŁA CZY UMYSŁU. Inny zakres tego pojęcia dostrzec można natomiast dzięki modelowi społecznemu. W tym aspekcie niepełnosprawność POWSTAJE WSKUTEK RÓŻNYCH OGRANICZEŃ DOŚWIADCZANYCH PRZEZ OSOBY NIĄ DOTKNIĘTE. C. Barnes, G. Mercer wskazują w tym zakresie m.in. na indywidualne uprzedzenia, niedostosowany system transportu publicznego i w zakresie prywatnym, ograniczony dostęp do budownictwa użyteczności publicznej wynikający przede wszystkim z barier architektonicznych, niedostosowany system transportu, brak właściwych rozwiązań na rynku pracy, edukację opartą na zasadzie segregacji ze względu na pełnosprawność lub jej brak. Zatem podstawowym celem dobrego ustawodawcy w zakresie ukierunkowania aktów prawnych na niepełnosprawność powinno być usuwanie niepełnosprawności społecznej. Ma to ogromne znaczenie, zwłaszcza, iż „idąc dalej należy stwierdzić, że NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ SPOŁECZNA CZĘSTO MOŻE WYWOŁYWAĆ OGRANICZENIE PRAW CZŁOWIEKA”. Przedstawione wyżej dwa modele niepełnosprawności są uzupełniane przez niektórych autorów o kulturowy model niepełnosprawności oraz scalony model niepełnosprawności. Niestety oba modele nie są w pełni odzwierciedlane przez ustawodawcę w aktach normatywnych, co w kontekście poprzedniego akapitu staje się znaczącą przeszkodą w określeniu właściwego statusu osób niepełnosprawnych i rozumienia samej niepełnosprawności. W kulturowym modelu -na kształt tożsamości osób z niepełnosprawnością wpływają przede wszystkim działania i wysiłki podejmowane przez nie same, aby być traktowanymi tak jak osoby pełnosprawne. Scalony model niepełnosprawności jest preferowany głównie w pedagogice specjalnej. To podejście badawcze zaleca połączenie w jedno modelu medycznego (jednostkowego) i modelu społecznego18, co pozwala na bardzo szerokie ujęcie problemu, tabela patrz https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/79842/PDF/01_01_Gielda-M_Pojecie-niepelnosprawnosci.pdf
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ A INWALIDZTWO W polskim systemie prawnym w latach 70. XX w. nastąpiło widoczne odróżnienie pojęcia inwalidy od osoby niepełnosprawnej. nauszenia organizmu powodujące niezdolność do pracy mogły mieć różny charakter: – biologiczny, odnoszący się do stanu zdrowia inwalidy, – gospodarczo-społeczny, określany jako zawodowy lub pracowniczy, dotyczący zmniejszonej zdolności do pracy i zarobkowania.
Niepełnosprawni byli więc kategorią pośrednią obejmującą osoby, które nie były pełnosprawne, ale także nie można ich było uznać za inwalidów. Ponadto pojęcie niepełnosprawności traktuje omawiane zjawisko znacznie szerzej niż pojęcie inwalidztwa. Terminu INWALIDZTWA używa się na oznaczenie „stanu trwałego uszkodzenia organizmu w znacznym stopniu”, a w znaczeniu prawnym w stosunku do osób, „które utraciły sprawność na skutek kalectwa nabytego podczas działań wojennych, albo wskutek wypadku przy pracy”. W aktach prawnych pojęcie inwalidztwa było stosowane w celu określenia stanu niezdolności do wykonywania pracy stosunkowo długo. Ten stan rzeczy został zmieniony w dniu wejścia w życie ustawy24 z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym, zgodnie z wprowadzoną zmianą pojęcie inwalidztwa zastąpiono pojęciem niezdolności do pracy.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła trzy pojęcia niepełnosprawności, które uwzględniają stan zdrowia człowieka, są to:
1 niesprawność (impariment) – każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym;
2 niepełnosprawność (disability) – każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposobie lub zakresie, które są uznawane za typowe dla człowieka;
– ograniczenia w zakresie pełnienia funkcji społecznych (handicap) – ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami.
>>> POJĘCIE OSOBY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Przez „osobę niepełnosprawną” rozumie się człowieka niemogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia indywidualnego lub społecznego, na skutek wrodzonego lub nabytego uszkodzenia sprawności fizycznych lub psychicznych. Niepełnosprawność to przede wszystkim długotrwały stan, w którym występują ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Jest to także uszkodzenie, czyli utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna, anatomiczna struktury organizmu. Utrata ta może być całkowita, częściowa, trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub postępująca. Według Światowej Organizacji Zdrowia człowiek niepełnosprawny to osoba: z niepełnosprawnością natury organicznej,• z niepełnosprawnością intelektualną,• z upośledzeniami lokomocyjnymi,• z upośledzeniami widzenia i słyszenia,• z upośledzeniami w zakresie komunikowania się,• z niepełnosprawnością emocjonalną,• z wadami budzącymi szczególną odrazę,• z wadami skrytymi,• z upośledzeniami związanymi z procesami starzenia się.• Pojęcie niepełnosprawności zmieniało się na przestrzeni wieków i uzależnione było w wielkiej mierze od czynników geograficznych, kulturowych oraz wiedzy, jaką społeczeństwo w danym okresie dysponowało. Starożytni Grecy uznawali tylko piękno i siłę fizyczną. W Sparcie istniał bezwzględny nakaz pozbywania się chorych niemowląt. Dzieci z jakąkolwiek niepełnosprawnością zrzucano ze skał. W średniowieczu niepełnosprawni żebrali na ulicach albo byli zamykani w przytułkach z dala od miast i osiedli ludzkich, ponieważ sądzono, że niepełnosprawność jest karą za popełnione grzechy w rodzinie. Dla odmiany, wśród ludów Indiańskich, ludzi z chorobą psychiczną traktowano z szacunkiem i oddawano im cześć. W Polsce jeszcze do niedawna, osoba z niepełnosprawnością traktowana była, jako nieuleczalny przypadek medyczny bez możliwości kształcenia, terapii czy uspołecznienia. Ludzi z deficytami przekazywało się pod opiekę państwa gdzie poddawani byli standardowemu leczeniu i ofiarowano im podstawową opiekę medyczną. Na terenie powiatu Wadowickiego mieszka obecnie 21 359 osób z niepełnosprawnością, co stanowi 14% ogółu ludności, niestety aż 3734 osób niepełnosprawnych nie posiada ustalonego prawnie stopnia niepełnosprawności. Orzeczenie stopnia niepełnosprawności jest istotne dla ludzi ze stwierdzoną dysfunkcją, ponieważ uprawnia ich do korzystania z wielu rodzajów pomocy, jednak takie orzeczenie nigdy nie powinno wzbudzać litości lub przyczyniać się do izolacji społecznej. Osoba niepełnosprawna chce cieszyć się życiem i ma pełne prawo do zaspokajania podstawowych potrzeb:fizjologicznych,bezpieczeństwa,miłości,szacunku,samorealizacji,poznawczych oraz estetycznych. Społeczny model niepełnosprawności zakłada, iż większość ograniczeń wynika ze środowiskowych przeszkód oraz uprzedzeń. Przyczyn niepełnosprawności nie należy więc szukać w człowieku, lecz w jego środowisku, barierach społecznych, ekonomicznych i fizycznych oraz negatywnych reakcjach otoczenia na jakąkolwiek inność. Jeżeli zapewni się człowiekowi dotkniętemu niepełnosprawnością odpowiednie warunki do rozwoju, będzie on osiągać sukcesy na różnych płaszczyznach. Integracja opiera się na założeniu, iż osoby niepełnosprawne i pełnosprawne mają więcej cech wspólnych niż odrębnych oraz, że nikogo nie można przygotować do życia odsuwając go od społeczeństwa. Prawdziwa integracja polega na:
1. Przeciwstawianiu się izolacji i dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami.
2. Stwarzaniu osobom z niepełnosprawnościami takich samych możliwości jak osobom zdrowym i gwarantowanie im tych samych praw.
3. Likwidowaniu barier: architektonicznych, ekonomicznych, psychicznych, kulturowych, społecznych oraz edukacyjnych.
Bibliografia: 1. Kościelska M., (1995), Oblicza upośledzenia, PWN, Warszawa. 2. Kościelska M., (2003), Człowiek niepełnosprawny. Sprawność w niepełnosprawności”, Bydgoszcz, WU AB. 3. Maciarz A., (1998), Psychoemocjonalne i wychowawcze problemy dzieci przewlekle chorych, Kraków, Oficyna Wydawnicza „ Impuls”. 4. Obuchowska I., (1999). Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa, WSiP. Strony internetowe: http://www.org.pl/niepelnosprawnosc/ http://www.niepelnosprawni.gov.pl/ http://www.mpips.gov.pl/
Leksykalnie brzmienie pojęcia osoby niepełnosprawnej należy czytać jako oznaczenie danej osoby niepełnosprawnością. Użycie formy przymiotnika jest tutaj zasadnicze, przypisujemy bowiem danej osobie cechę niepełnosprawności, która może stać się jej piętnem. Inaczej dzieje się kiedy używane jest pojęcie osoby z niepełnosprawnością, forma rzeczownika nie określa cechy, a tylko jedną z okoliczności życia. Taki zabieg leksykalny jest daleki od negatywnej stygmatyzacji danej osoby i staje się tylko informacją o jej statusie, można to przyrównać do skojarzeń z takimi pojęciami jak: osoba prawna, osoba fizyczna, absolwent. Ponadto pojęcie osoby z niepełnosprawnością, co słusznie zauważa Barbara Mikołajczyk, „wydaje się być szersze niż osoby niepełnosprawnej, która kojarzy się z widocznym upośledzeniem lub medycznym orzeczeniem o jej niepełnosprawności”. Katalog osób z niepełnosprawnością staje się więc większy, włączając m.in. osoby starsze, które często nie są już w stanie zadbać o swoje sprawy tak jak wcześniej, osoby napotykające na różnego rodzaju trudności w życiu codziennym, nawet z powodów widocznej niepełnosprawności, ale nieposiadające orzeczenia o niepełnosprawności. Trzeba też zaznaczyć, że pojęcie osoby z niepełnosprawnością daje możliwość pojmowania niepełnosprawności jak zjawiska zmiennego i wynikającego „z barier mentalnych i faktycznych, jakie otaczają danę osobę” i przenosi punkt ciężkości z upośledzenia w znaczeniu medycznym na pokonywanie barier. Takie elastyczne podejście jest reprezentowane np. w Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, w której w wersji angielskiej używane jest pojęcie osoby z niepełnosprawnością (persons with disabilities), a nie pojęcie osoby niepełnosprawnej. Na temat różnic występujących pomiędzy dwoma omawianymi pojęciami wypowiada się także PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA. Dariusz Galasiński przedstawia dwa typu argumentacji związane z przekonaniem, że należy zaniechać używania pojęcia „osoba niepełnosprawna” na rzecz pojęcia „osoby z niepełnosprawnością”. Pierwszy typ nazywany jest argumentacją strukturalną i wiąże się z poprawnością językową oraz stosownością systemową używania obu pojęć. Zdaniem autora „w rozważaniach na temat określeń osób z niepełnosprawnością jest niestosowny. Kluczowe bowiem jest to, że język, jak również zasady, poprawność oraz poczucie poprawności podlega nieustannym zmianom. […] Co więcej i bardzo ważne, nie odnosi się do tego, jak językiem posługują się ludzie, nie odnosi się do kontekstów społecznych czy politycznych, w jakich występuje komunikacja językowa”. Druga kategoria argumentacji, nazywana dyskursywną, oparta jest na założeniu, że język zarówno reprezentuje rzeczywistość, jak i ją konstruuje. W takim ujęciu posłużenie się pojęciem osoby niepełnosprawnej „zamyka ową osobę w jej niepełnosprawności, konstruuje ją jako osobę o jednej cesze, a tą jedyną cechą jest niepełnosprawność”, dochodzi do stygmatyzacji i zatarcia ról społecznych, jakie osoba ta może spełniać. Natomiast pojęcie osoby z niepełnosprawnością mówi o atrybucie, który „nie określa tej osoby, który można odłączyć od niej, przynajmniej w przestrzeni społecznej”
– każdy człowiek może doświadczyć pogorszenia stanu zdrowia i stać się osobą niepełnosprawną.
KARTA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, która została przyjęta przez Sejm w drodze uchwały. -w znacznie szerszym zakresie definiuje pojęcie niepełnosprawności. W paragrafie pierwszym uchwały za osoby niepełnosprawne uznaje się takie osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. Wynika z tego, że osobę niepełnosprawną postrzega się już nie tylko jako tę, która nie jest zdolna do pracy zawodowej, ale też nie jest zdolna do samodzielnego życia codziennego i nauki albo może funkcjonować w życiu codziennym i zawodowym, lecz posiadana niepełnosprawność jej to utrudnia..
inny artykul kogoś kto fotografuje
Obserwatorzy
Ableizm --NAJCIEMNIEJSZA STRONA
Ableizm (z ang. -able w disable - niepełnosprawny oraz -ism w racism, sexism), in. handicapizm/handikapizm, (z ang. handicap – niepełnosprawność, przeszkoda) – dyskryminacja, niechęć, wrogość względem osób niepełnosprawnych. Ableizm definiuje osoby niepełnosprawne przez ich niepełnosprawność, charakteryzując je jako gorsze niż i podrzędne wobec osób pełnosprawnych
....cdn